Przedawnienie – parasol nad dłużnikiem

Przedawnienie roszczenia jest instytucją prawa cywilnego, stworzoną dla ochrony dłużnika, którego sytuacja finansowa po pewnym czasie mogłaby się pogorszyć.  Funkcjonuje nie tylko w Polsce, ale w całej Europie. Zapewnia dłużnikowi możliwość uchylenia się od zaspokojenia roszczenia po upływie określonego prawem terminu, co sprawia, że w obrocie prawnym nie pozostaje za dużo starych wierzytelności. Dług nie znika, wierzyciel jednak nie będzie mógł się domagać spełnienia świadczenia, podnosząc zarzut przedawnienia.

Przedawnienie jest narzędziem chroniącym dłużnika, nie może ono bowiem długo pozostawać w niepewności co do potencjalnego zachowania wierzyciela. Przedawnienie roszczeń realizuje jedną z głównych zasad prawa cywilnego mówiącą o tym, że ochrony sądowej należy udzielać tylko tym uprawnieniom majątkowym, które są lub mogą być efektywnie wykonywane.

Dłużnik, czyli ten, kto zalega z płatnościami co do zobowiązań wymagalnych 

Dłużnik, z łacińskiego – debitor , to podmiot, osoba prawna lub fizyczna,  zobowiązany wobec innego podmiotu (wierzyciela) do spełnienia na jego rzecz konkretnego świadczenia. Dług to z kolei ogół obowiązków dłużnika wobec wierzyciela. Istniejący między dłużnikiem a wierzycielem stosunek zobowiązaniowy daje wierzycielowi podstawy do żądania od dłużnika świadczenia, na dłużniku z kolei wymaga jego wykonanie. Czasem można się spotkać z podziałem dłużników ze względu na ich rysy psychologiczne. Mówi się niekiedy o dłużniku współpracującym, depresyjnym, agresywnym czy bezkarnym, który nie ma zamiaru spłacić swojego długu.

Zobowiązania

Zobowiązania dłużnika najczęściej są kojarzone z pieniędzmi, lecz nie zawsze musi tak być. Niekiedy dług ma charakter niepieniężny, co oznacza, że dłużnik powinien zachować się wobec wierzyciela w określony sposób lub powstrzymać się od jakiegoś zachowania. Na podstawie określonych kryteriów można ustalić wartość długu niepieniężnego i wyrazić go w pieniądzu.

Odpowiedzialność osobista i rzeczowa

Odpowiedzialność dłużnika może być osobista lub rzeczowa. Ta pierwsza najczęściej ma postać majątkową. Majątek dłużnika jest wtedy gwarancją spełnienia świadczenia i do niego odnosić się będą środki przymusu wierzyciela poszukującego zaspokojenia swoich roszczeń. Odpowiedzialność osobista jest zazwyczaj nieograniczona, co oznacza, że dłużnik odpowiada całym swoim majątkiem teraźniejszym i przyszłym.

Odpowiedzialność rzeczowa występuje w przypadku zabezpieczenia wierzytelności zastawem, hipoteką. Jest ona następstwem czynności prawnych, które regulowane są przez prawo rzeczowe.

Wymagalność długu

Jeśli dłużnik opóźnia się z wykonaniem zobowiązania, tzn. w terminie określonym w treści zobowiązania nie spełnia świadczenia, to jego dług staje się wymagalny. Od tej pory wierzycielowi przysługują wszystkie środki prawne, jakie przewiduje ustawa, aby ubiegać się o należyte spełnienie przysługującego mu świadczenia. W przypadku kiedy dłużnik korzysta z usług poręczyciela, wierzyciel powinien poinformować o zwłoce dłużnika także poręczyciela, wobec którego także ma prawo domagać się wykonania świadczenia. 

Dłużnik a upadłość konsumencka

Artykuł 10 ustawy Prawo upadłościowe mówi, że upadłość ogłasza się w stosunku do dłużnika, który stał się niewypłacalny. Kolejne artykuły definiują i precyzują pojęcie „niewypłacalności”. Dłużnik jest niewypłacalny, jeżeli utracił zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych. Domniemywa się, że dłużnik utracił zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych, jeżeli opóźnienie w wykonaniu tych zobowiązań przekracza trzy miesiące. Dłużnik będący osobą prawną albo jednostką organizacyjną nieposiadającą osobowości prawnej, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną, jest niewypłacalny także wtedy, gdy jego zobowiązania pieniężne przekraczają wartość jego majątku, a stan ten utrzymuje się przez okres przekraczający dwadzieścia cztery miesiące.

W przypadku konsumentów, dłużnik może złożyć wniosek o ogłoszenie upadłości. Gdy dłużnikiem jest przedsiębiorca to należy tego dokonać w terminie określonym przez przepisy prawa upadłościowego. W postępowaniu upadłościowym, czyli po ogłoszeniu przez sąd upadłości, dłużnik nazywany jest „upadłym”.

Pojęcie upadłości konsumenckiej, choć w Polsce funkcjonujące od niedawna, na świecie jest  znane już od wielu lat. Polskie prawo upadłościowe zasadniczym zmianom uległo od 1 stycznia 2016 roku i zapowiadane są dalsze jego modyfikacje.

W konsumenckim postępowaniu upadłościowym, w przedmiocie zabezpieczenia majątku, w zasadzie stosuje się ogólne przepisy regulujące postępowanie dla przedsiębiorców, z wyjątkiem wskazanych jako niemających zastosowania.

Upadłość konsumencka może skutkować umorzeniem zobowiązań, których dłużnik nie jest w stanie spłacić. Zatem z oczywistych powodów nie leży ona w interesie wierzyciela, który może jednak skorzystać z przysługujących mu uprawnień i wpływać na postępowanie upadłościowe.

Wielu przedsiębiorców nie zdaje sobie sprawy, że w momencie powstania problemów finansowych, a przede wszystkim – stanu niewypłacalności, mają prawo wnioskować o upadłość konsumencką. Aby jednak mogli skorzystać z tego popularnego wśród konsumentów sposobu oddłużenia, muszą spełnić kilka warunków.

Jedną z zalet ogłoszenia upadłości konsumenckiej jest zawieszenie postępowań egzekucyjnych. Upadły nie musi obawiać się komornika i urzędu skarbowego, a toczące się przeciwko upadłemu postępowania sądowe zostają zawieszone z mocy prawa.

Życie w zadłużeniu to ogromne obciążenie psychiczne i emocjonalne. Nic dziwnego, że nie każdy sobie z nim radzi. Jednocześnie styl życia promowany w dzisiejszych czasach to czysty konsumpcjonizm, konieczność zaspokajania wciąż nowych potrzeb bez racjonalnego oddzielanie tego, co niezbędne, potrzebne i przydatne, od tego, co jest jedynie dodatkiem, odzwierciedleniem zachowań i potrzeb większej części społeczeństwa. Taka moda, moglibyśmy rzec. Skoro prawie wszyscy posiadają, my również dążymy do osiągnięcia większego komfortu życia, wyższego statusu społecznego. Często mieć znaczy być. Znajdując się w zaklętym kręgu posiadania, wpadamy w pułapkę długów, z której bardzo trudno wyjść obronną ręką. Zamiast osiągać stabilizację i poprawiać swój byt, popadamy w stan rezygnacji, poddajemy się, często kończymy załamaniem nerwowym. Na szali kładziemy nasze życie rodzinne, relacje z innymi, spokój i szczęście. Jak do tego dochodzi i co się tak naprawdę wydarza w ludzkiej psychice?

W marcu 2018 roku Polska Agencja Prasowa, opublikowała na swojej stronie internetowej artykuł, w którym zamieściła dane, jakie BIG InfoMonitor zebrał na temat długów alimentacyjnych Polaków.  Według BIG InfoMonitor 314 064 osób  nie płaci w Polsce zasądzonych alimentów, a wysokość długów alimentacyjnych przekroczyła 11 mld zł. Zaległości te stanowią prawie 30% wszystkich długów obywateli polskich, które zostały zapisane w Rejestrze Dłużników BIG InfoMonitor. Wskazana kwota, to zapewne jedynie część zaległości alimentacyjnych, gdyż dotyczy tylko tego, co zostało wypłacone z Funduszu Alimentacyjnego, a nie zostało zwrócone przez dłużników alimentacyjnych. Szacunkowo, skala zaległości w opłacaniu alimentów w Polsce jest 3, a nawet 4 razy wyższa.

Badania pokazują, że życie na kredyt nie jest obce nawet tym Polakom, którzy dopiero wkraczają w dorosłość. Portal egospodarka.pl zwraca uwagę na to, że w ostatnim czasie grono młodych dłużników powiększyło się o aż 15%. Z danych Biura Informacji Kredytowej S.A. wynika, że obecnie w Polsce 15,3 mln ludzi posiada kredyty, z czego 630,54 tys. to dłużnicy w wieku 18-24 lat.

Postępowanie upadłościowe, w którym do masy upadłości wchodzi nieruchomość zakwalifikowana przez syndyka jako rolna, musi zostać uwzględniona zmiana zasad nabywania nieruchomości rolnych wprowadzona Ustawą z dnia 14 kwietnia 2016 r. o wstrzymaniu sprzedaży nieruchomości Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa oraz o zmianie niektórych ustaw.  Wiąże się to z przygotowaniem przez syndyka warunków aukcji lub przetargu, których podstawowym celem jest określenie grupy podmiotów mogących nabyć nieruchomość rolną. Osoba zainteresowana kupnem danej nieruchomości rolnej ma obowiązek przedłożenia określonych dokumentów potwierdzających jego status.

Upadłość konsumencka a wspólny majątek

Upadłość konsumencka ma pomóc w wyplątaniu się z długów, ma przynieść upragniony spokój i dać szansę na lepsze jutro. Co jednak, jeśli upadłość konsumencką ogłasza jedno z małżonków? Czy stan ten ma jakieś konsekwencje dla współmałżonka? Co stanie się z wspólnym majątkiem, na który pracowano nawet latami? Jak będzie wyglądała sytuacja materialna, prawna małżeństwa, gdy padnie słowo „upadłość”?

Zazwyczaj upadłość konsumencka i zadłużenia są omawiane w kontekście trudnej sytuacji finansowej dłużnika. Trzeba jednak pamiętać, że w tle historii niewypłacalnego konsumenta rozgrywają się także problemy wierzycieli. W roli wierzyciela nie zawsze występuje duża organizacja finansowa lub inny podmiot gospodarczy. Czasami wierzycielem mogą być jednoosobowe działalności gospodarcze, dla których odzyskanie wierzytelności może okazać się jedyną szansą na utrzymanie się na rynku, np. w przypadku, gdy chodzi o nieopłacone produkty zamówione przez dłużnika.

Oddłużenie to cel, do którego dąży każdy upadły konsument. To także efekt końcowy postępowania upadłościowego. Aby móc skorzystać z oddłużenia trzeba ogłosić upadłość. Z upadłości korzystają osoby, które stały się niewypłacalne, czyli już od pewnego, określonego ustawowo czasu, nie są w stanie spłacać swoich należności, nie regulują swoich finansowych zobowiązań. Wszystko ma swoją kolejność i wynika jedno z drugiego: konsument przestaje wywiązywać się z zobowiązań, postanawia starać się o upadłość, składa wniosek, przechodzi przez postępowanie upadłościowe i dochodzi do oddłużenia. Czy sam fakt niepłacenia długów upoważnia nas do starania się o oddłużenie? Każdy może pozbyć się w ten sposób długów? Nie. Nie każdy, nie zawsze i wcale nie tak prosto, jak może się wydawać.

Ogłoszenie upadłości przez dłużnika wiąże się z opublikowaniem obwieszczenia w Monitorze Sądowym i Gospodarczym, co ma stanowić m.in. źródło informacji dla wierzycieli i syndyka. Nie jest to jednak jedyne miejsce, w którym znajdzie się informacja o ogłoszonej przez dłużnika upadłości. Musi się on liczyć również z wpisem do Rejestru Dłużników Niewypłacalnych, który zawiera wskazanie podstawy jego dokonania (postanowienia o ogłoszeniu upadłości) oraz sygnaturę akt sprawy upadłościowej. A to niesie za sobą  dodatkowe konsekwencje. Warto także wiedzieć, że wpis upadłego dłużnika do RDN nie jest następstwem wniosku złożonego przez wierzyciela lub syndyka. Jest on dokonywany z urzędu na mocy przepisów ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym.