Czy długi firmowe mogą być dziedziczone?

Od 2015 roku obowiązują znowelizowane przepisy Kodeksu cywilnego, dotyczące zasad odpowiedzialności za długi spadkodawcy. Zmienione przepisy mają za zadanie ochronić spadkobiercę przed długami, o których istnieniu nie wiedział. Czy mają one zastosowanie także w przypadku dziedziczenia prowadzonej przez spadkodawcę działalności gospodarczej?

Co zrobić z kłopotliwym spadkiem?

Zgodnie ze znowelizowanym brzmieniem kodeksu cywilnego:

Art. 1030.

Do chwili przyjęcia spadku spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko ze spadku. Od chwili przyjęcia spadku ponosi odpowiedzialność za te długi z całego swego majątku.

Art. 1031.

§ 1. W razie prostego przyjęcia spadku spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe bez ograniczenia.
§ 2. W razie przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko do wartości ustalonego w wykazie inwentarza albo spisie inwentarza stanu czynnego spadku. Powyższe ograniczenie odpowiedzialności odpada, jeżeli spadkobierca podstępnie pominął w wykazie inwentarza lub podstępnie nie podał do spisu inwentarza przedmiotów należących do spadku lub przedmiotów zapisów windykacyjnych albo podstępnie uwzględnił w wykazie inwentarza lub podstępnie podał do spisu inwentarza nieistniejące długi.

Zatem, jeżeli działalność gospodarcza jest zadłużona, to w zależności od wysokości zadłużenia, można spadek odrzucić lub przyjąć z dobrodziejstwem inwentarza. To drugie rozwiązanie umożliwia spadkobiercy spłacenie długów przedsiębiorstwa tylko do wysokości majątku, który został przejęty w spadku. Przykładowo, jeżeli zadłużenie firmy wynosi 50 tys. zł, a odziedziczony majątek został wyceniony na 40 tys. zł, wówczas wierzyciel może domagać się od spadkobiercy zwrotu jedynie 40 tys. zł.

Spis inwentarza

Według kodeksu cywilnego:

Art. 1031.

§ 1. Spadkobierca, który przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza, zapisobierca windykacyjny lub wykonawca testamentu mogą złożyć w sądzie albo przed notariuszem wykaz inwentarza. Wykaz inwentarza składany przed notariuszem zostaje objęty protokołem.
§ 2. Wykaz inwentarza może zostać złożony wspólnie przez więcej niż jednego spadkobiercę, zapisobiercę windykacyjnego lub wykonawcę testamentu.
§ 3. W wykazie inwentarza z należytą starannością ujawnia się przedmioty należące do spadku oraz przedmioty zapisów windykacyjnych, z podaniem ich wartości według stanu i cen z chwili otwarcia spadku, a także długi spadkowe i ich wysokość według stanu z chwili otwarcia spadku. 
§ 4. W razie ujawnienia po złożeniu wykazu inwentarza przedmiotów należących do spadku, przedmiotów zapisów windykacyjnych lub długów spadkowych pominiętych w wykazie inwentarza składający wykaz uzupełnia go. Do uzupełnienia wykazu stosuje się przepisy dotyczące składania wykazu inwentarza. 

Zmianą w obecnych przepisach w stosunku do wcześniej obowiązujących jest upoważnienie do sporządzenia spisu inwentarza – obok komornika sądowego – także spadkobiercę, który przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza. Spis inwentarza składa się w sądzie rejonowym, właściwym dla miejsca zamieszkania spadkobiercy lub ostatniego miejsca zamieszkania zmarłego (w sądzie spadku). Spis należy sporządzić z należyta starannością, z uwzględnieniem wszystkich odziedziczonych długów, bowiem pominięcie któregokolwiek może skutkować koniecznością pełnej spłaty zadłużenia. Spis inwentarza sporządza się według wzoru, określonego przez Ministra Sprawiedliwości; wzór taki znajduje się na stronie Ministerstwa Sprawiedliwości.

Dziedziczenie firmy po zmarłym małżonku

W przypadku pozostawienia testamentu przez zmarłego, dziedziczenie odbywa się zgodnie z jego wolą.

Jeżeli zmarły nie pozostawił testamentu, na mocy art. 931 § 1 kodeksu cywilnego do dziedziczenia powołane są jego dzieci i małżonek, w równych częściach, z tym, że część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż ¼ całości spadku. Nie ma przy tym znaczenia, czy małżonkowie mieli podpisaną intercyzę; dziedziczenie po śmierci małżonka odbywa się na zasadach ogólnych.

Jeżeli działalność gospodarcza była prowadzona przez zmarłego jednoosobowo, nie można formalnie zmienić jej właściciela; małżonek dziedziczy jedynie majątek przedsiębiorstwa, natomiast nie dziedziczy się firmy, numeru NIP, zezwoleń i koncesji. Spadkobierca musi podjąć nową działalność gospodarczą na swoje nazwisko i prowadzić ją na swój rachunek. Zanim jednak małżonek podejmie czynności formalne, związane z rejestracją działalności, powinien zapoznać się ze stanem finansowym dziedziczonego przedsiębiorstwa. W tym celu musi uzyskać informacje o regulowaniu zobowiązań podatkowych od właściwego urzędu skarbowego oraz o zaciągniętych kredytach od banków. Dopiero wówczas powinien podjąć decyzję o przyjęciu spadku w całości, z dobrodziejstwem inwentarza lub jego odrzuceniu. Jeżeli małżonek zmarłego spadek odrzuci, przechodzi on na kolejną osobę uprawnioną do dziedziczenia, a w dalszej kolejności na Skarb Państwa.

Jeżeli firma zatrudniała pracowników, wówczas śmierć właściciela co do zasady powoduje wygaśnięcie umów o pracę. Natomiast jeżeli w prawa i obowiązki zmarłego właściciela wchodzi spadkobierca (spadkobiercy), staje się on stroną umów i wówczas nie dojdzie do ich wygaśnięcia.