Upadłość konsumencka w Estonii

Ustawodawstwo Estonii przewiduje trzy rodzaje postępowania upadłościowego: upadłość, postępowanie restrukturyzacyjne i postępowanie naprawcze. To ostatnie ma zastosowanie jedynie do przedsiębiorstw, natomiast dwa pierwsze mogą być stosowane wobec osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej.

Zagadnienia uregulowane są przez trzy oddzielne akty prawne: ustawę o upadłości, ustawę o reorganizacji oraz ustawę o restrukturyzacji zadłużenia. Korespondują one merytorycznie z Rozporządzeniem Rady (WE) 1346/2000 z dnia 29 maja 2000 roku oraz Rozporządzeniem (UE) 2015/848 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 20 maja 2015 roku.

Artykuł niniejszy dotyczy upadłości konsumenckiej, zatem omówione zostanie jedynie postępowanie upadłościowe i restrukturyzacyjne. Postępowanie upadłościowe można zastosować zarówno wobec osoby prawnej (firmy, instytucji), jak i osoby fizycznej prowadzącej działalność gospodarczą lub nie. Brak zastosowania wobec instytucji państwowej ani samorządowej.

Restrukturyzacja zadłużenia może być podjęta w stosunku do niewypłacalnej osoby fizycznej bez względu na to, czy prowadzi ona działalność gospodarczą czy nie. Wniosek może złożyć dłużnik, którego centrum interesów życiowych (COMI) znajduje się w Estonii; warunkiem jest też zamieszkiwanie na terytorium tego kraju w okresie nie krótszym niż dwa lata przed złożeniem wniosku.

Wszczęcie postępowania upadłościowego

Warunkiem podstawowym wszczęcia postępowania upadłościowego jest niewypłacalność dłużnika. Oznacza ona, że dłużnik nie jest w stanie zaspokoić roszczeń wierzycieli, a sytuacja ta nie ma charakteru czasowego i nie przewiduje się jej zmiany w przyszłości. Wniosek o ogłoszenie upadłości może złożyć sam dłużnik lub jego wierzyciel. Dłużnik musi udowodnić niewypłacalność, natomiast wierzyciel musi udokumentować zarówno niewypłacalność dłużnika, jak i istnienie roszczenia, w przeciwnym razie sąd odrzuci wniosek. Sąd może nakazać wierzycielowi wpłatę określonej sumy pieniężnej tytułem depozytu sądowego, na poczet wynagrodzenia i wydatków syndyka tymczasowego (o którym poniżej), o ile istnieją podstawy domniemania, że wartość masy upadłościowej będzie niewystarczająca. Jeżeli depozyt nie zostanie wpłacony, sąd umorzy postępowanie.

Przed ogłoszeniem upadłości i otwarciem postępowania upadłościowego prowadzone jest tzw. postępowanie wstępne. Po przyjęciu wniosku sąd wyznacza syndyka tymczasowego, który bada majątek dłużnika i jego sytuację finansową oraz perspektywy wyjścia z zadłużenia. Raport z czynności wykonanych przez syndyka tymczasowego stanowi dla sądu podstawę wydania orzeczenia o upadłości bądź odmowie jej ogłoszenia.

Niewyznaczenie przez sąd syndyka tymczasowego równoznaczne jest z odrzuceniem wniosku o ogłoszenie upadłości i umorzeniem postępowania.

Restrukturyzacja zadłużenia

Zgodnie z ustawą o restrukturyzacji, uznaje się, że dłużnik utracił płynność finansową, jeżeli nie jest w stanie wywiązać się ze swoich zobowiązań w chwili, kiedy stały się one wymagalne. Złożenie wniosku o restrukturyzację zadłużenia musi być poprzedzone działaniami, podjętymi przez dłużnika w celu restrukturyzacji pozasądowej.

Do wniosku musi być dołączony rejestr wierzycieli wraz z ich należnościami, propozycja planu restrukturyzacji zadłużenia oraz dokumentacja prób restrukturyzacji pozasądowej, zakończonych niepowodzeniem. Orzeczenie o restrukturyzacji zostaje przesłane dłużnikowi i wszystkim wierzycielom, których roszczenia mają być zrestrukturyzowane. Orzeczenie podlega również niezwłocznej publikacji w dzienniku Ametlikud Teadaanded.

Wniosek zostanie odrzucony, jeżeli:

1. Ogłoszono wcześniej upadłość dłużnika.
2. Dłużnik zgłaszał wniosek o upadłość lub restrukturyzację w ciągu ostatnich dziesięciu lat.
3. Majątek i środki pieniężne dłużnika są wystarczające do spłaty zadłużenia bez restrukturyzacji.
4. Wniosek nie spełnia wymogów formalnych (np. brak niezbędnych załączników).

Ponadto sąd nie przyjmie wniosku w sytuacji, kiedy:

1. Po przeanalizowaniu sytuacji finansowej i wypłacalności dłużnika w ciągu trzech lat, poprzedzających złożenie wniosku, jest mało prawdopodobne, aby proponowany przez dłużnika plan restrukturyzacji był możliwy do zrealizowania. Sąd bada także zdolność dłużnika do podjęcia pracy lub działalności w okresie obowiązywania planu restrukturyzacji, biorąc pod uwagę wiek, zawód i wykształcenie dłużnika.
2. Przed złożeniem wniosku dłużnik nie podjął działań w celu pozasądowej restrukturyzacji zadłużenia (negocjacji z wierzycielami).
3. Dłużnik przedstawił, umyślnie bądź na skutek zaniedbania, niekompletne dane na temat wysokości zadłużenia, liczby wierzycieli, swojego majątku i dochodów.
4. Dłużnik odmówił złożenia przyrzeczenia wiarygodności podanych informacji.
5. Dłużnik w przeszłości był skazany prawomocnym wyrokiem za przestępstwo skarbowe, przestępstwo związane z postępowaniem upadłościowym lub egzekucyjnym, a skazanie nie uległo zatarciu.
6. W ciągu trzech lat przed złożeniem wniosku dłużnik, umyślnie lub na skutek zaniedbania, przedstawił nieprawdziwe informacje na temat swojej sytuacji materialnej w celu uzyskania pomocy od państwa, samorządu, fundacji i instytucji charytatywnych, albo w celu uniknięcia obciążeń podatkowych.
7. Dłużnik umyślnie zawarł transakcje ze szkodą dla wierzycieli.

Masa upadłościowa, wyłączenia

Po ogłoszeniu upadłości majątek dłużnika, rzeczowy i pieniężny, wchodzi w skład masy upadłościowej, zaś prawo do zarządzania majątkiem przechodzi w ręce syndyka masy upadłościowej. Do masy wchodzą także przychody upadłego w trakcie postępowania – darowizny, spadki, wygrane pieniężne, itp.

Zgodnie z estońską ustawą o upadłości, wyłączeniu z masy upadłościowej podlegają: rzeczy osobiste, wyposażenie mieszkania niezbędne do życia i pracy, pomoce naukowe, przedmioty kultu religijnego. Rzeczy te muszą pozostać u dłużnika i nie może on ich zbyć. Nie wchodzą do masy upadłościowej świadczenia socjalne i taka część wynagrodzenia, która niezbędna jest do utrzymania upadłego i osób pozostających na jego utrzymaniu. Szczegółowych ustaleń dokonuje się po zbadaniu sytuacji życiowej upadłego i jego rodziny.

Dłużnik może dysponować aktywami, wchodzącymi w skład masy upadłościowej, wyłącznie za zgodą syndyka. Jakakolwiek operacja przeprowadzona przez dłużnika bez tej zgody, jest z mocy prawa nieważna.

Prawa i obowiązki upadłego dłużnika i syndyka

Po ogłoszeniu upadłości dłużnika, nie może on opuszczać terytorium Estonii bez zgody sądu pod karą grzywny lub aresztu. Dłużnik ma prawo wglądu w akta sprawy upadłościowej. Jednakże syndyk może odmówić dłużnikowi dostępu do poszczególnych dokumentów, jeżeli mogłoby to mieć skutki niekorzystne dla postępowania upadłościowego.

Dłużnik zobowiązany jest do ścisłej współpracy z syndykiem. W szczególności winien on na bieżąco informować syndyka o każdej zmianie statusu materialnego, zamiarze opuszczenia miejsca zamieszkania (np. wyjazd służbowy), zmiany stanu rodzinnego (ślub, rozwód, zgon członka rodziny, narodziny dziecka). Syndyk musi być poinformowany o zamiarze przeprowadzki upadłego, np. w związku z otrzymaniem pracy.

Syndyk administruje majątkiem upadłego, zaliczonym do masy upadłościowej. Jednak może wykonywać tylko takie transakcje, które są niezbędne do zaspokojenia roszczeń wierzycieli i zgodne są z prawem upadłościowym. Ponadto syndyk z urzędu reprezentuje dłużnika przed sądem w sprawach spornych, dotyczących środków pieniężnych na kontach bankowych dłużnika.

Syndyk zobowiązany jest do rzetelnego działania na rzecz interesów wszystkich wierzycieli i dłużnika, zgodnie z prawem, możliwie szybko i z należytą starannością, a wszelkie jego działania muszą być uzasadnione finansowo.

Udział dłużnika i wierzycieli w postępowaniu restrukturyzacyjnym

Sąd, po uznaniu wniosku dłużnika o restrukturyzację zadłużenia, przesyła plan restrukturyzacji wszystkim wierzycielom. Wyznacza im się okres od 2 do 4 tygodni na odniesienie się do tego planu w formie pisemnej. Pismo takie wierzyciel przesyła lub składa osobiście w sądzie. Musi ono zawierać jednoznaczną decyzję o zgodzie na warunki restrukturyzacji, bądź odmowie ich uznania – a w tej sytuacji wierzyciel winien podać własną propozycję restrukturyzacji. Nieprzesłanie lub niezłożenie odpowiedzi przez wierzyciela w wyznaczonym terminie uważane jest za akceptację warunków i wysokości roszczenia. Z kolei, jeżeli dłużnik kwestionuje odpowiedź wierzyciela, ostatecznie o wysokości jego roszczenia rozstrzyga sąd.

Zakończenie postępowania

Postępowanie upadłościowe trwa dwa lata. Sąd na wniosek dłużnika może je zakończyć wcześniej, jeżeli wszyscy wierzyciele, którzy zgłosili swoje roszczenia, wyrażą na to zgodę.

Postępowanie kończy się zatwierdzeniem sprawozdania końcowego, w którym syndyk wyszczególnia wszystkie operacje, dokonane na rzecz spłaty zadłużenia, kwoty z nich uzyskane, dowody spłaty wierzycieli, itp. Wierzycielom przysługuje prawo sprzeciwu wobec sprawozdania; jeżeli sąd uzna ten sprzeciw, odmówi zatwierdzenia sprawozdania i zwróci je syndykowi do ponownego procedowania. W braku sprzeciwu sąd zatwierdza sprawozdanie i zamyka postępowanie, orzekając o oddłużeniu upadłego.

Proces restrukturyzacji zadłużenia kończy się z chwilą wykonania planu restrukturyzacji. Wówczas sąd zamyka postępowanie. Natomiast jeżeli dłużnik w okresie obowiązywania planu nie wykonuje go w należyty sposób, sąd może stwierdzić nieważność planu. Sytuację tę można stwierdzić, badając stan wykonania planu po upływie co najmniej połowy okresu jego obowiązywania; jeżeli okaże się że dłużnik nie wywiązuje się ze zobowiązań na skutek zaniedbań lub działań umyślnych, sąd może unieważnić restrukturyzację nawet z mocą wsteczną.