Ogłoszenie upadłości konsumenckiej umożliwia dłużnikowi powrót do spokojnego funkcjonowania bez obciążeń finansowych oraz obaw o majątek. Jednak pociąga ono za sobą określone konsekwencje prawne. Dotyczą one między innymi dziedziczenia w świetle postępowania upadłościowego.
Istota upadłości konsumenckiej
Ustawa z dnia 28 lutego 2003r. Prawo upadłościowe reguluje zagadnienia upadłości osób fizycznych, nieprowadzących działalności gospodarczej, w Tytule V, art. 4911 i następnych. Wniosek o ogłoszenie upadłości konsumenckiej może złożyć ten, kto spełnia przesłanki do bycia osobą niewypłacalną. Ma to miejsce wówczas, jeżeli dłużnik utracił zdolność do wykonywania swoich zobowiązań pieniężnych, a opóźnienie w ich wykonywaniu jest dłuższe niż trzy miesiące. Niezdolność do wykonywania tych zobowiązań nie może być spowodowana celowym działaniem bądź rażącym niedbalstwem.
Sąd, wydając postanowienie o ogłoszeniu upadłości dłużnika, wyznacza sędziego-komisarza, który następnie nadzoruje postępowaniem upadłościowym, a także syndyka masy upadłościowej, który bezpośrednio prowadzi likwidację majątku dłużnika i zajmuje się zaspokajaniem wierzycieli. Masę upadłościową stanowi cały majątek dłużnika z chwilą ogłoszenia upadłości. Przyjmuje się, że jest to dzień wydania postanowienia od godziny 0.00. Od tej pory, poza ustawowymi wyłączeniami, dłużnik traci zarząd swojego majątku. Może jedynie podejmować czynności drobne, które nie doprowadzą do pokrzywdzenia wierzycieli. Może też współpracować z syndykiem i sędzią-komisarzem.
Z masy upadłościowej wyłączone są:
- wyposażenie domowe, niezbędne do codziennego funkcjonowania dłużnika i jego rodziny; pościel, odzież osobista, odzież ochronna, umundurowanie i obuwie robocze służące do wykonywania pracy lub pełnienia służby,
- narzędzia i inne przedmioty do wykonywania pracy zarobkowej przez dłużnika, a także surowców do wykonywania tej pracy na okres jednego tygodnia. Nie dotyczy to pojazdów mechanicznych, z wyjątkiem np. samochodu, będącego narzędziem pracy taksówkarza,
- pomoce naukowe, odznaczenia, papiery osobiste, dewocjonalia, przedmioty o wartości jedynie pamiątkowej, ale bezwartościowe materialnie (takie, które można sprzedać jedynie znacznie poniżej wartości),
- urządzenia i akcesoria konieczne dla egzystencji niepełnosprawnego dłużnika lub niepełnosprawnego członka rodziny, pozostającego na utrzymaniu dłużnika (wózek inwalidzki, kule, sprzęt do rehabilitacji, itp.),
- alimenty, świadczenia z pomocy społecznej, stypendia,
- wynagrodzenie za pracę w części niepodlegającej zajęciu; zasadniczo do masy upadłościowej wchodzi połowa wynagrodzenia, ale dłużnikowi pozostawia się równowartość minimalnego wynagrodzenia za pracę.
Wszelkie inne aktywa dłużnika, posiadane w dniu ogłoszenia upadłości, oraz przychody, nabyte w toku postępowania upadłościowego, wchodzą do masy upadłościowej. Dotyczy to także spadku – majątku nabytego w drodze dziedziczenia, zarówno ustawowego, jak i testamentowego.
Otwarcie spadku po ogłoszeniu upadłości
Z punktu widzenia postępowania upadłościowego decydujące znaczenie ma moment otwarcia spadku. Zgodnie z ustawą z dnia 23 kwietnia 1964r. Kodeks cywilny, spadek otwiera się z chwilą śmierci spadkodawcy (art. 924). Jeżeli zatem śmierć spadkodawcy nastąpiła po ogłoszeniu upadłości przez dłużnika – spadkobiercę, wówczas nie składa on już oświadczenia o przyjęciu bądź odrzuceniu spadku, bowiem wcześniej utracił zarząd swojego majątku. W tej sytuacji spadek wchodzi do masy upadłościowej z dobrodziejstwem inwentarza. Oznacza to, że do masy upadłościowej wejdzie majątek, który pozostał po spłaceniu ewentualnych zobowiązań zmarłego spadkodawcy. Jeżeli natomiast zadłużenie spadkodawcy przekracza wartość jego majątku, wówczas zadłużenie nie wchodzi do masy upadłościowej. Ani dłużnik, ani syndyk masy upadłościowej nie mogą w żadnych okolicznościach odrzucić spadku.
Istnieje jednak możliwość wyłączenia spadku z masy upadłościowej. Dzieje się tak, jeżeli w skład spadku wchodzą elementy trudno zbywalne, jeżeli wejście spadku do masy upadłościowej byłoby niekorzystne lub jeżeli w skład spadku wchodzą wierzytelności i prawa wątpliwe co do istnienia lub możliwości ich wykonania. O wyłączeniu spadku z masy upadłościowej decyduje sędzia-komisarz. Jeżeli spadek zostanie wyłączony, wówczas dłużnik odzyskuje prawo do złożenia oświadczenia o jego przyjęciu lub odrzuceniu.
Otwarcie spadku przed ogłoszeniem upadłości
Jeżeli śmierć spadkodawcy (otwarcie spadku) nastąpiła przed ogłoszeniem upadłości, dłużnik jeszcze nie złożył oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku, a nie upłynął jeszcze termin sześciu miesięcy od dnia otwarcia spadku na złożenie takiego oświadczenia – spadek automatycznie wchodzi w skład masy upadłościowej z dobrodziejstwem inwentarza. Podobnie jak w sytuacji otwarcia spadku po ogłoszeniu upadłości, syndyk nie składa oświadczenia, a spadku nie można odrzucić. Natomiast w przypadku złożenia przez dłużnika oświadczenia o przyjęciu lub odrzucenia spadku przed ogłoszeniem upadłości, pozostaje ono ważne.
Ustawodawca przewidział sytuację, kiedy dłużnik, planujący ogłoszenie upadłości konsumenckiej, odrzuci spadek. Zgodnie z zapisem kodeksu cywilnego „ spadkobierca, który spadek odrzucił, zostaje wyłączony od dziedziczenia, tak jakby nie dożył otwarcia spadku” (art. 1020). Zatem w miejsce dłużnika do dziedziczenia powołani są jego zstępni (dzieci). Mogłoby się wydawać, że jest to dobry sposób ochrony spadku przed zaliczeniem go do masy upadłościowej i sprzedaży w postępowaniu upadłościowym. Jednak zgodnie z art. 1024 § 1 kodeksu cywilnego: „Jeżeli spadkobierca odrzucił spadek z pokrzywdzeniem wierzycieli, każdy z wierzycieli, którego wierzytelność istniała w chwili odrzucenia spadku, może żądać, ażeby odrzucenie spadku zostało uznane za bezskuteczne w stosunku do niego według przepisów o ochronie wierzycieli w razie niewypłacalności dłużnika”. Można wystąpić z takim powództwem w ciągu sześciu miesięcy od chwili powzięcia wiadomości o odrzuceniu spadku, ale nie później niż przed upływem trzech lat od odrzucenia spadku przez dłużnika. Jest to tzw. skarga pauliańska (actio Pauliana), regulowana przez art. 527 kodeksu cywilnego. Natomiast ustawa Prawo upadłościowe w art. 132 stanowi, że w trakcie postępowania upadłościowego powództwo takie może wnieść wyłącznie syndyk masy upadłościowej. Może to uczynić w terminie dwóch lat od dnia ogłoszenia upadłości dłużnika przez sąd.
Skarga pauliańska w postępowaniu upadłościowym może skutkować bardzo poważnymi konsekwencjami – prawomocnym zakończeniem postępowania z uznaniem, że działania upadłego były podjęte w celu świadomego pokrzywdzenia wierzycieli. Sąd umarza postępowanie upadłościowe lub uchyla plan spłaty, w związku z czym zobowiązania dłużnika nie zostaną umorzone. Ponadto przez najbliższe dziesięć lat dłużnik będzie pozbawiony możliwości uzyskania upadłości konsumenckiej.
Planowanie sukcesji
Spadkodawca, szczególnie jeżeli jest osobą zamożną, może zabezpieczyć swój majątek na wypadek śmierci, aby w razie upadłości spadkobiercy nie wszedł on do masy upadłościowej i nie stał się źródłem spłaty zadłużenia. Taka sytuacja może mieć miejsce, jeżeli spadkodawca jest np. właścicielem dobrze prosperującej firmy. Zabezpieczenia można dokonać po przeanalizowaniu struktury majątku i takie jej przekształcenie, aby wyeliminować ryzyko wykorzystania dorobku życia spadkodawcy na spłatę zobowiązań, których nie zaciągnął i nie miał wpływu na ich powstanie. Jednym z takich rozwiązań jest np. założenie fundacji lub zagranicznej spółki holdingowej.
Dodaj komentarz