Wszystko co ważne o upadłości gospodarczej

Każdy podmiot na rynku, który prowadzi działalność gospodarczą, jest przedsiębiorcą. Może zostać ogłoszona jego upadłość. Dotyczy to także oddziału stowarzyszenia, które posiada osobowość prawną, o ile prowadzi działalność gospodarczą, jak również fundacji. Obecnie w Polsce funkcjonują tysiące różnego rodzaju podmiotów gospodarczych. Nowe ustawy: restrukturyzacyjna i upadłościowa, które weszły w życie w 2016 roku, są na tyle przyjazne dla przedsiębiorcy, że liczba zakładanych firm stale rośnie. Część z nich jednak upada.

Przesłanki ogłoszenia upadłości przedsiębiorcy

Według ustawy Prawo upadłościowe:

Art. 10. Upadłość ogłasza się w stosunku do dłużnika, który stał się niewypłacalny.

Art. 11. 1. Dłużnik jest niewypłacalny, jeżeli utracił zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych.

1a. Domniemywa się, że dłużnik utracił zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych, jeżeli opóźnienie w wykonaniu zobowiązań pieniężnych przekracza trzy miesiące.

2. Dłużnik będący osobą prawną albo jednostką organizacyjną nieposiadającą osobowości prawnej, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną, jest niewypłacalny także wtedy, gdy jego zobowiązania pieniężne przekraczają wartość jego majątku, a stan ten utrzymuje się przez okres przekraczający dwadzieścia cztery miesiące.

Innymi słowy, podstawą ogłoszenia upadłości gospodarczej (przedsiębiorcy) jest:

• Zaprzestanie regulowania zobowiązań – posiadanie niespłacanych wierzycieli
• Nadwyżka zobowiązań nad aktywami, wynikająca z dokumentów księgowych
• Brak perspektyw odzyskania płynności finansowej lub zwiększenia majątku firmy.

Natomiast do ogłoszenia upadłości przedsiębiorstwa konieczne jest zbadanie i potwierdzenie przez sąd, że niepłacenie wymagalnych zobowiązań dłużnika nastąpiło wskutek trwałej utraty płynności finansowej, a nie kłopotów przejściowych. Ponadto, że majątek dłużnika jest niewystarczający na pokrycie powstałych zobowiązań. Podkreślmy, że w sytuacji przejściowych trudności obecnie dobrze się sprawdza ustawa restrukturyzacyjna, umożliwiająca przeprowadzenie działań naprawczych w przedsiębiorstwie, przywrócenie jego płynności finansowej i uchronienie go przed upadłością.

Ustawa Prawo upadłościowe nakłada na niewypłacalnego przedsiębiorcę obowiązek złożenia w sądzie wniosku o ogłoszenie upadłości:

Art. 21. 1. Dłużnik jest obowiązany, nie później niż w terminie trzydziestu dni od dnia, w którym wystąpiła podstawa do ogłoszenia upadłości, zgłosić w sądzie wniosek o ogłoszenie upadłości. Wniosek należy złożyć nawet w sytuacji, kiedy przedsiębiorca nie posiada środków na pokrycie kosztów postępowania. Sąd wprawdzie taki wniosek oddali, jednak niezłożenie go może skutkować dotkliwymi konsekwencjami, w tym oddaleniem przez sąd późniejszego wniosku byłego już przedsiębiorcy o ogłoszenie upadłości konsumenckiej w ciągu następnych 10 lat. Nie wystarczy zatem wyrejestrować działalność gospodarczą i od razu złożyć wniosek o upadłość konsumencką, jak sądzi wielu przedsiębiorców. Warunkiem koniecznym ogłoszenia upadłości konsumenckiej byłego przedsiębiorcy jest złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości przedsiębiorstwa, niezależnie od dalszych losów tego wniosku.

Uprawnieni do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości przedsiębiorstwa

Wniosek o ogłoszenie upadłości przedsiębiorstwa zgłasza przede wszystkim dłużnik, a ponadto może zostać zgłoszony przez każdego z jego wierzycieli, jak również, zgodnie z art. 20 ustawy Prawo upadłościowe, uprawnionymi są:

1. w stosunku do spółki jawnej, spółki partnerskiej, spółki komandytowej oraz spółki komandytowo-akcyjnej – każdy ze wspólników odpowiadających bez ograniczenia za zobowiązania spółki;
2. w stosunku do osób prawnych oraz jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej, którym odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną – każdy, kto na podstawie ustawy, umowy spółki lub statutu ma prawo do prowadzenia spraw dłużnika i do jego reprezentowania, samodzielnie lub łącznie z innymi osobami;
3. w stosunku do przedsiębiorstwa państwowego – także organ założycielski;
4. w stosunku do jednoosobowej spółki Skarbu Państwa – także pełnomocnik Rządu, państwowa osoba prawna, organ lub inna jednostka uprawniona do wykonywania praw z akcji lub udziałów należących do Skarbu Państwa;
5. w stosunku do osoby prawnej, spółki jawnej, spółki partnerskiej oraz spółki komandytowej i komandytowo-akcyjnej, będących w stanie likwidacji – każdy z likwidatorów;
6. w stosunku do osoby prawnej wpisanej do Krajowego Rejestru Sądowego – kurator ustanowiony na podstawie art. 42 § 1 ustawy – Kodeks cywilny;
7. w stosunku do dłużnika, któremu została udzielona pomoc publiczna o wartości przekraczającej 100 000 euro– organ udzielający pomocy;
8. w stosunku do dłużnika, wobec którego prowadzona jest egzekucja przez zarząd przymusowy albo przez sprzedaż przedsiębiorstwa, na podstawie Kodeksu postępowania cywilnego – zarządca ustanowiony w tym postępowaniu.

W przepisie powyższym dłużnik rozumiany jest jako osoba fizyczna, osoba prawna bądź przedstawiciel danego podmiotu, działający zgodnie z właściwymi regułami ustrojowymi w odniesieniu do reprezentacji dłużnika. Dłużnik, składając wniosek, zobligowany jest do złożenia pisemnego oświadczenia o prawdziwości danych zawartych we wniosku.

Wniosek można złożyć również przez pełnomocnika. Powinna to być osoba należycie umocowana, uprawniona do występowania w sądzie w charakterze pełnomocnika.

Jeżeli wniosek składa wierzyciel osobisty dłużnika, nie ma znaczenia wysokość jego wierzytelności – każdy z wierzycieli jest w tym zakresie równouprawniony, także bez względu na to, czy posiada zabezpieczenie na majątku dłużnika czy też nie. Obowiązany jest przy tym udokumentować swoją wierzytelność.

Właściwość sądu

Wniosek o ogłoszenie upadłości przedsiębiorstwa składa się w sądzie upadłościowym, którym jest wydział gospodarczy sądu rejonowego, właściwego dla głównego ośrodka podstawowej działalności dłużnika. Ośrodkiem tym jest miejsce, w którym dłużnik zarządza swoją działalnością gospodarczą (czyli o charakterze ekonomicznym, a nie np. marketingowym), i które jest jako takie rozpoznawalne dla osób trzecich.

Istnieją trzy domniemania w kwestii głównego ośrodka podstawowej działalności:

1. W przypadku osób prawnych i osób ustawowych, rozumianych jako takie według art. art. 33 i 33¹  kodeksu cywilnego, domniemywa się, że ośrodkiem tym jest siedziba, ujawniona we właściwym rejestrze
2. W przypadku osoby fizycznej prowadzącej działalność gospodarczą (zawodową) domniemywa się, że ośrodkiem tym jest główne miejsce wykonywania działalności
3. W przypadku każdej innej osoby fizycznej domniemywa się, że ośrodkiem tym jest miejsce jej zwykłego pobytu.

W sytuacji złożenia wniosku w sądzie niewłaściwym, wydaje on postanowienie o przekazaniu sprawy do sądu właściwego. Wniosek o ogłoszenie upadłości przedsiębiorstwa rozpoznaje sąd gospodarczy w składzie jednego sędziego zawodowego.

Rozpoznanie wniosku

Co do zasady, sąd rozpoznaje wniosek o ogłoszenie upadłości przedsiębiorstwa na posiedzeniu niejawnym. Może jednak wyznaczyć rozprawę, jeżeli uzna, że okoliczności tego wymagają. Uczestnikami postępowania są: dłużnik oraz każdy, kto złożył wniosek o ogłoszenie upadłości.

Jeżeli wniosek nie spełnia wymogów formalnych, określonych w ustawie, lub jeżeli nie zostanie należycie opłacony – zostanie zwrócony. Sąd wzywa go do uzupełnienia braków formalnych w ciągu tygodnia. Dopiero w przypadku niedopełnienia tych formalności wniosek zostanie zwrócony wnioskodawcy.

Postanowienie w sprawie ogłoszenia upadłości przedsiębiorstwa wydawane jest przez sąd upadłościowy w terminie dwóch miesięcy od daty wpłynięcia wniosku. Postanowienie to jest skuteczne i wykonalne natychmiastowo. Data wydania postanowienia jest datą upadłości przedsiębiorstwa. Postanowienie zostaje doręczone:

• Upadłemu lub jego spadkobiercy
• Wierzycielowi, który złożył wniosek o ogłoszenie upadłości
• Syndykowi masy upadłościowej, wyznaczonemu przez sąd.

Ponadto postanowienie obwieszcza się publicznie.

Skutki ogłoszenia upadłości przedsiębiorstwa

W stosunku do upadłego przedsiębiorcy ogłoszenie upadłości wywiera szereg skutków. Ma on obowiązek:

• Wskazać i wydać syndykowi masy upadłościowej cały majątek
• Wydać całą dokumentację przedsiębiorstwa: księgi rachunkowe, ewidencji podatkowych, dokumenty majątkowe, rozliczeniowe, korespondencję
• Złożyć pisemne oświadczenie sędziemu-komisarzowi oświadczenie o wykonaniu powyższych obowiązków
• Udzielić syndykowi oraz sędziemu-komisarzowi wszelkich wyjaśnień odnośnie majątku.

Wydanie majątku dotyczy wszystkich jego składników, będących w posiadaniu upadłego, natomiast wskazanie odnosi się do składników, będących w posiadaniu osób trzecich. Wydaniem majątku jest ponadto wskazanie osobom, ochraniającym majątek, syndyka jako osoby, posiadającej uprawnienia do korzystania z tego majątku. Upadły nie przestaje być właścicielem majątku, jednakże traci prawo do rozporządzania nim i korzystania z jego składników. Z chwilą ogłoszenia upadłości majątek ten staje się bowiem masą upadłości, podlegającą sprzedaży, a uzyskane środki – do zaspokojenia wierzycieli, które następuje w pieniądzu.

Do masy upadłości wchodzą składniki majątku należące do upadłego i będące w jego posiadaniu, a także w posiadaniu osób trzecich – zarówno prawnym (np. umowa leasingowa) jak i bezprawnym (np. składnik majątku ukryty u znajomych). W tym ostatnim przypadku syndykowi przysługuje prawo windykacji.

Pasywa nie wchodzą do masy upadłościowej. Nie wchodzą do niej również niektóre składniki majątku upadłego (albo zostają z niej wyłączone na jego wniosek). Szczegóły reguluje ustawa Prawo upadłościowe oraz przywoływana w nim ustawa Kodeks postępowania cywilnego:

Art. 63. 1. Nie wchodzi do masy upadłości:

1) mienie, które jest wyłączone od egzekucji według przepisów ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2016 r. poz. 1822, z późn. zm.);

2) wynagrodzenie za pracę upadłego w części niepodlegającej zajęciu;

3) kwota uzyskana z tytułu realizacji zastawu rejestrowego lub hipoteki, jeżeli upadły pełnił funkcję administratora zastawu lub hipoteki, w części przypadającej zgodnie z umową powołującą administratora pozostałym wierzycielom.

2. Uchwała zgromadzenia wierzycieli może wyłączyć z masy upadłości inne składniki mienia upadłego.

Skład masy upadłościowej ustalony zostaje przez syndyka poprzez sporządzenie spisu inwentarza i spisu należności. W spisie tym uwzględnione zostają:

• Prawa
• Ruchomości
• Nieruchomości
• Środki pieniężne, znajdujące się w kasie oraz na rachunkach bankowych.

Ogłoszenie upadłości spółki skutkuje z mocy prawa rozwiązaniem spółki handlowej.

Przebieg postępowania upadłościowego

Postępowanie w sprawie upadłości przedsiębiorstwa składa się z dwóch etapów: ogłoszenia upadłości i właściwego postępowania upadłościowego, które rozpoczyna się po ogłoszeniu upadłości.

Ogłaszając upadłość przedsiębiorstwa sąd powołuje syndyka, który natychmiast obejmuje majątek upadłego przedsiębiorstwa, zarządza nim, chroni go przed zniszczeniem, uszkodzeniem lub kradzieżą i przystępuje do jego likwidacji (sprzedaży). W postanowieniu o ogłoszeniu upadłości sąd wyznacza termin, w którym wierzyciele powinni zgłosić sędziemu-komisarzowi swoje wierzytelności – jeżeli niezbędne jest ustalenie tych wierzytelności. Syndyk sprawdza, czy zgłoszone wierzytelności figurują w dokumentacji upadłego (rejestrach, wpisach w księdze wieczystej) i wzywa upadłego, aby w określonym terminie oświadczył na piśmie, czy uznaje poszczególne wierzytelności. Po upływie tego terminu syndyk, nie później niż w ciągu dwóch miesięcy, sporządza listę wierzytelności. Może ona być uzupełniana, prostowana i zaskarżana aż do chwili zatwierdzenia przez sędziego-komisarza.

Ustawa Prawo upadłościowe przewiduje możliwość zawarcia układu w upadłości. Upadły zawiera układ z wierzycielami, wskutek czego może dojść do umorzenia postępowania upadłościowego i złożenia wniosku restrukturyzacyjnego, zgodnie z ustawą Prawo restrukturyzacyjne. Propozycje układowe mogą składać: upadły, wierzyciele i syndyk.

Po sporządzeniu przez syndyka spisu inwentarza, oszacowuje on masę upadłościową i sporządza plan likwidacyjny. Dokumenty te następnie składa sędziemu-komisarzowi w terminie 30 dni, licząc od daty ogłoszenia upadłości. W planie likwidacyjnym uwzględnia się proponowane sposoby zbycia składników masy upadłościowej, szczególnie przedsiębiorstwa, termin sprzedaży, kosztorys wraz z uzasadnieniem dalszego prowadzenia działalności gospodarczej.

Zasadniczo likwidacja masy upadłościowej może się więc rozpocząć dopiero po dopełnieniu powyższych czynności. Jednakże sędzia-komisarz może:

1. Wstrzymać likwidację do czasu uprawomocnienia się postanowienia o ogłoszeniu upadłości przedsiębiorstwa
2. Udzielić zgody syndykowi na sprzedaż ruchomości przed rozpoczęciem likwidacji, jeżeli zachodzi potrzeba zgromadzenia środków na koszty postępowania upadłościowego
3. Udzielić zgody syndykowi na sprzedaż przed rozpoczęciem likwidacji ruchomości, które mają krótki okres trwałości (np. żywność) lub których przechowywanie byłoby zbyt kosztowne w stosunku do ich wartości.

Generalnie, syndyk ma obowiązek działać w taki sposób, aby likwidacja masy upadłościowej zakończyła się w ciągu 6 miesięcy od dnia ogłoszenia upadłości; jednak tempo likwidacji zależne jest od koniunktury na rynku i w praktyce dotrzymanie tego terminu nie zawsze jest możliwe. W każdym przypadku celem jest sprzedaż majątku upadłego i podział uzyskanych środków pieniężnych pomiędzy wierzycieli w celu ich maksymalnego zaspokojenia.

Należy podkreślić, że w przypadku ogłoszenia upadłości przedsiębiorstwa, będącego jednoosobową  działalnością gospodarczą, przedsiębiorca odpowiada za zobowiązania całym swoim majątkiem, ruchomym i nieruchomym, nawet jeżeli majątek ten nie miał nic wspólnego z prowadzoną działalnością. Zatem np. nadmorski domek letniskowy, będący własnością przedsiębiorcy ze stolicy,  wchodzi do masy upadłościowej.

Umorzenie postępowania

Postępowanie upadłościowe przedsiębiorstwa może zostać umorzone przez sąd, jeżeli:

• Po dokonaniu wszelkich wyłączeń z masy upadłościowej, pozostały majątek nie jest wystarczający do zaspokojenia kosztów postępowania
• Wierzyciele, zobowiązani postanowieniem sędziego-komisarza lub uchwałą zgromadzenia wierzycieli nie wpłacili w terminie zaliczki na koszty postępowania, a nie ma innego źródła ich finansowania
• Wszyscy wierzyciele, którzy zgłosili wierzytelności, żądają umorzenia postępowania.

Postanowienie o umorzeniu postępowania wydaje sąd; następnie doręcza się je upadłemu, syndykowi, radzie wierzycieli i obwieszcza publicznie. Po uprawomocnieniu się postanowienia można wykreślić wpisy o upadłości z rejestrów i ksiąg wieczystych. Upadłemu zostaje przywrócone prawo zarządzania majątkiem, jest on mu wydany wraz z całą dokumentacją i korespondencją.