Upadłość gospodarcza – prawo czy obowiązek?

W momencie powstania problemów finansowych przedsiębiorcy, czyli zaistnienia stanu niewypłacalności, istnieje możliwość złożenia wniosku o upadłość konsumencką. Aby jednak osoby prowadzące działalność gospodarczą mogły skorzystać z tego popularnego wśród konsumentów sposobu oddłużenia, muszą spełnić kilka warunków.

1. Podstawowym krokiem do uzyskania oddłużenia jest złożenie do sądu upadłościowego wniosku o upadłość prowadzonej przez przedsiębiorcę działalności gospodarczej.

Jest on o tyle istotny, że jeśli sąd zdecyduje się oddalić złożony przez przedsiębiorcę wniosek, to ma on możliwość wykreślenia działalności z CEIDG. Ten ruch sprawi, że niewypłacalny przedsiębiorca uzyska konsumencką zdolność upadłościową, co pozwoli mu od razu złożyć wniosek o ogłoszenie upadłości konsumenckiej.

Jest to bardzo dobre rozwiązanie, ponieważ stwarza możliwość zamknięcia nierentownej działalności gospodarczej przy jednoczesnym pozbyciu się długów w postępowaniu znacznie prostszym niż oddłużanie firmy. Tym bardziej, że oddłużanie firmy wiąże się z pokryciem kosztów postępowania, co dla zadłużonego przedsiębiorcy może stanowić kolejny problem.

Dodatkową wartość może stanowić fakt, że takie działanie pozwoli na całkowite oddłużenie. Oznacza to, że przedsiębiorca będzie mógł pozbyć się zarówno długów firmowych, jak i prywatnych.

Zgodnie z art. 11 Prawa upadłościowego, dłużnik jest niewypłacalny, jeżeli utracił zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych.

Z kolei utrata zdolności do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych oznacza sytuację, w której opóźnienie w wykonaniu zobowiązań pieniężnych przekracza 3 miesiące.

W praktyce oznacza to wszelkie zaległości wynikające z niezapłacenia należności podatkowych lub wobec ZUS, kontrahentów czy leasingodawców. Należy w tym celu zrobić listę wszelkich niezapłaconych zaległości. Tylko wymagalne zobowiązania będą zatem brane pod uwagę przy ustalaniu przesłanek upadłości przedsiębiorcy.

Kiedy zaistnienie niewypłacalności przedsiębiorcy jednak nie będzie skutkowało ogłoszeniem jego upadłości?

• do oddalenia wniosku może przyczynić się brak wielości wierzycieli. Oznacza to, że jeśli dłużnik będzie zalegał tylko ze spłatą kredytu inwestycyjnego w banku, to szanse na ogłoszenie upadłości są nikłe.

Co ciekawe, przesłanka ta nie występuje już w przypadku upadłości konsumenckiej, gdzie wystarczy zadłużenie wobec jednego wierzyciela, aby sąd rozpatrzył pozytywnie wniosek o ogłoszenie upadłości.

Jeżeli wniosek nie zawiera braków formalnych, to jest rozpatrywany przez sąd w okresie trwającym mniej więcej 3 miesiące.

W tym czasie dłużnik powinien w dalszym ciągu utrzymywać status przedsiębiorcy. Oznacza to, że prowadzona działalność gospodarcza nie powinna zostać zamknięta.

W ostateczności działalność może zostać zawieszona, ale tylko wtedy jeśli nie jest prowadzona działalność operacyjna, czyli przedsiębiorstwo de facto przestało funkcjonować. Ten ruch pozwoli zatrzymać narastające zadłużenie, np. z tytułu składek do ZUS-u. Wnioskodawca powinien także nie zaciągać w tym okresie nowych zobowiązań finansowych.

Gdy na konto przedsiębiorstwa wpływają jeszcze jakieś środki

• to powinny one być na bieżąco przeznaczane na spłatę wierzycieli oraz wynagrodzenia pracowników. Takie postępowanie pozwala kreować wizerunek rzetelnego dłużnika, który pokazuje, że dba o dobro wierzycieli. Stworzenie takiego wizerunku może zostać rozpatrzone przez sąd na korzyść niewypłacalnego przedsiębiorcy.
• Dłużnik nie powinien zaciągać nowych zobowiązań. Nie ma potrzeby, aby na siłę utrzymywać płynność finansową firmy. W praktyce i tak wygląda to zazwyczaj tak, że większość przedsiębiorców po złożeniu wniosku stara się powoli wygaszać swoją firmę.

Wniosek o ogłoszenie upadłości przedsiębiorcy będącego osobą fizyczną powinien:

• w pierwszej kolejności zawierać imię i nazwisko dłużnika, firmę, pod którą dłużnik prowadzi swą działalność, miejsce jego zamieszkania.
• we wniosku należy także oznaczyć miejsce, w którym znajduje się przedsiębiorstwo lub inny majątek dłużnika.
• należy też wskazać i uprawdopodobnić okoliczności, które uzasadniają sporządzony wniosek.
• do wniosku o ogłoszenie upadłości przedsiębiorcy należy dołączyć odpis z wymienionej wcześniej ewidencji.

Jeżeli wniosek składa sam dłużnik, to powinien on zaznaczyć we wniosku podstawową informację:

• czy dłużnik  wnosi o ogłoszenie upadłości z możliwością zawarcia układu,
• czy o ogłoszenie upadłości obejmującej likwidację majątku.
• dłużnik powinien także dołączyć do wniosku wiele szczegółowych dokumentów, m.in. aktualny wykaz majątku z szacunkową wyceną jego składników, aktualne sprawozdanie finansowe, itp.

Natomiast jeżeli wniosek zgłasza wierzyciel, to powinien on:

• przede wszystkim uprawdopodobnić swoją wierzytelność,
• a jeśli wnosi o ogłoszenie upadłości z możliwością zawarcia układu, powinien dołączyć wstępne propozycje układowe.

Z jednej strony przepisy, które wskazują na podstawy złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości, dając możliwość rozpoczęcia postepowania w tej kwestii, zawierają także nakaz, by przedsiębiorca w określonym terminie złożył wniosek o ogłoszenie upadłości. Nakaz ten należy rozumieć jako obowiązek przedsiębiorcy złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości.

Zgodnie z ustawą Prawo upadłościowe podstawą ogłoszenia upadłości firmy jest jej niewypłacalność.

Natomiast zasadniczym celem postępowania upadłościowego jest zaspokojenie wierzycieli i ich ochrona.

Dlatego ustawodawca nakazuje przedsiębiorcy złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości w ciągu 30 dni od wystąpienia okoliczności, które stanowią podstawę ogłoszenia upadłości, czyli od chwili wystąpienia stanu niewypłacalności firmy.

Głównym zobowiązanym do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości jest niewypłacalny dłużnik.

• ma to największe znaczenie w przypadku firm jednoosobowych, gdyż ich właściciele są jedynymi osobami, na których ciąży ten obowiązek.
• jeżeli chodzi o spółki, zobowiązanych do złożenia wniosku podmiotów może być nawet kilka lub więcej.

Generalnie, na mocy Prawa upadłościowego obowiązek taki ma każdy, kto ma prawo do reprezentowania dłużnika i prowadzenia jego spraw, samodzielnie lub z łącznie z innymi osobami.

Obowiązek złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości spoczywa na każdym z tych podmiotów niezależnie, natomiast jeżeli złoży go jeden z nich, obowiązek złożenia go przez pozostałe podmioty zostaje zniesiony.

Złożenie kompletnego, prawidłowego oraz w odpowiednim terminie wniosku o ogłoszenie upadłości nie jest gwarancją ogłoszenia upadłości przez sąd.

Faktyczne ogłoszenie upadłości firmy nie jest bowiem możliwe, jeżeli jej majątek jest niewystarczający na pokrycie minimum kosztów postępowania. Należy jednak pamiętać, że obowiązek złożenia w odpowiednim terminie wniosku istnieje nawet, gdy dłużnik jest świadomy, że ma znikome szanse na ogłoszenie upadłości, choćby z powodu braku środków finansowych na pokrycie kosztów postępowania. Obowiązek ten ciąży na każdej z wymienionych w ustawie osób i ponoszą one odpowiedzialność za niewykonanie tego obowiązku.

Niedopełnienie obowiązku złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości firmy skutkuje odpowiedzialnością cywilnoprawną zobowiązanych. Jeżeli wierzyciel doznał z tego tytułu szkody, to odpowiedzialność za nią ponoszą osoby zobowiązane. Zachodzi domniemanie,  że szkoda jest równa niezaspokojonej wierzytelności.

Zwolnienie z odpowiedzialności cywilnoprawnej jest jednak możliwe. Osoba, na której spoczywał obowiązek złożenia wniosku, musi wykazać, że niezłożenie go w wymaganym terminie było niezawinione. Zobowiązany nie poniesie odpowiedzialności również wówczas, jeżeli w zakreślonym terminie zostało wdrożone wobec dłużnika postępowanie restrukturyzacyjne.

Solidarna odpowiedzialność Sp. z o.o.

W przypadku spółek z ograniczoną odpowiedzialnością zastosowanie ma także art. 299 kodeksu spółek handlowych, zgodnie z którym członkowie zarządu spółki odpowiadają solidarnie za jej zobowiązania w razie bezskuteczności egzekucji z jej majątku, o ile nie zostanie złożony w terminie wniosek o ogłoszenie upadłości spółki.

Niezależnie od odpowiedzialności odszkodowawczej jako konsekwencja grożąca osobom zobowiązanym do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości firmy jest możliwość orzeczenia przez sąd zakazu prowadzenia działalności gospodarczej.  Stosownie do art. 373 ust. 1 Prawa upadłościowego: 

WINA = KARA

Sąd może orzec pozbawienie na okres od jednego do dziesięciu lat prawa prowadzenia działalności gospodarczej na własny rachunek lub w ramach spółki cywilnej oraz pełnienia funkcji zarządcy sukcesyjnego, członka rady nadzorczej, członka komisji rewizyjnej, reprezentanta lub pełnomocnika osoby fizycznej prowadzącej działalność gospodarczą w zakresie tej działalności, spółki handlowej, przedsiębiorstwa państwowego, spółdzielni, fundacji lub stowarzyszenia osoby, która ze swojej winy:

• będąc do tego zobowiązana z mocy ustawy, nie złożyła w ustawowym terminie wniosku o ogłoszenie upadłości albo
• faktycznie zarządzając przedsiębiorstwem dłużnika, istotnie przyczyniła się do niezłożenia wniosku o ogłoszenie upadłości w ustawowym terminie, albo
• po ogłoszeniu upadłości nie wydała lub nie wskazała majątku, ksiąg rachunkowych, korespondencji lub innych dokumentów upadłego, w tym danych w postaci elektronicznej, do których wydania lub wskazania była obowiązana z mocy ustawy, albo
• jako upadły po ogłoszeniu upadłości ukrywała, niszczyła lub obciążała majątek wchodzący w skład masy upadłości, albo
• jako upadły w toku postępowania upadłościowego nie wykonała innych obowiązków ciążących na nim z mocy ustawy lub orzeczenia sądu albo sędziego-komisarza, albo też w inny sposób utrudniała postępowanie.

Mimo to niezłożenie lub nieterminowe złożenie wniosku nie zawsze musi skutkować powyższym zakazem. Sąd bada stopień zawinienia zobowiązanego oraz jego działania, zwłaszcza czy przyczynił się do zmniejszenia wartości majątku dłużnika. Ponadto postępowanie o wydanie zakazu prowadzenia działalności musi być wszczęte przez podmiot do tego uprawniony, np. syndyka masy upadłościowej bądź wierzyciela. Niemniej, jeżeli sąd takie postanowienie wyda, może ono spowodować daleko idące konsekwencje wobec zobowiązanego, mogące trwać nawet po zakończeniu postępowania upadłościowego dłużnika.

Najsurowszą sankcją, wynikającą z niezłożenia lub nieterminowego złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości firmy jest odpowiedzialność karna.

Dotyczy  ona jednak wyłącznie członków zarządu i likwidatorów spółek prawa handlowego. Art. 586 kodeksu spółek handlowych stanowi, że: „Kto, będąc członkiem zarządu spółki albo likwidatorem, nie zgłasza wniosku o upadłość spółki handlowej pomimo powstania warunków uzasadniających według przepisów upadłość spółki – podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku”.   

Autor: Radca Prawny Karolina Falkowska