Jak zmienia się prawo upadłościowe dla przedsiębiorcy – co zyskuje?

W dniu 24 marca 2020 r. weszła w życie nowelizacja ustawy Prawo upadłościowe (t.j. Dz. U. z 2019 r., poz. 498 ze zm.).

W stanie prawnym przed nowelizacją kwestia upadłości jednoosobowych przedsiębiorców nie cieszyła się popularnością, pomimo ustawowego obowiązku złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości przedsiębiorcy i sankcji za jego brak.

Po nowelizacji prawa upadłościowego dostęp do upadłości konsumenckiej ma się otworzyć, a całe postępowanie ma być sprawniejsze, gdyż głównym założeniem stojącym u podstaw uchwalenia nowelizacji jest wola ustawodawcy w przyśpieszeniu rozpoznawania spraw upadłościowych. Większą rolę niż dotychczas pełnić będzie syndyk, sprawy upadłościowe rozpoznawać będą też referendarze sądowi. Wszystko to w celu szybszego rozpoznawania wniosków upadłościowych z uwagi na stale rosnącą liczbę nowych spraw i przepełnienie sądów. Najdalej idące zmiany dotyczą jednak ułatwienia upadłości przedsiębiorców prowadzących jednoosobową działalność gospodarczą oraz warunków i trybów tzw. upadłości konsumenckiej.

Warto wiedzieć, że wszelkie rozpoczęte postępowania upadłościowe, do czasu wejścia w życie zmian, będą toczyć się według starych przepisów.

Na podstawie przepisów obowiązujących przed nowelizacją, upadłość przedsiębiorcy jednoosobowego od strony formalnej nie różniła się zasadniczo od upadłości spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. Jeśli przedsiębiorca przeszedł cały proces upadłościowy, mógł liczyć na umorzenie całości lub części zobowiązań. Było to możliwe po wykonaniu plany spłaty jeśli sąd stwierdził, iż wniosek złożono w terminie. To właśnie spóźnione składanie wniosków o ogłoszenie upadłości przedsiębiorcy, było największym problemem uprzednio obowiązujących przepisów ustawy Prawo upadłościowe. Jeśli upadły przedsiębiorca nie złożył wniosku w terminie, nie mógł liczyć na umorzenie zobowiązań w ramach upadłości firmowej. Ponadto wniosek o upadłość konsumencką mógł złożyć dopiero po upływie 10 lat. Nowa ustawa zmienia i uprasza procedurę upadłości przedsiębiorcy prowadzącego jednoosobową działalność gospodarczą.

W kwestii upadłości przedsiębiorcy przygotowano szereg licznych zmian, które mają na celu uproszczenie i usprawnienie całej procedury. Poniżej zostaną omówione główne zmiany Prawa upadłościowego.

1. Wierzyciele po ogłoszeniu upadłości dokonywać będą zgłoszeń syndykowi masy upadłości, a nie jak dotychczas do sądu upadłościowego. W praktyce zdarzają się zgłoszenia wierzytelności dokonywane kilkanaście miesięcy po ogłoszeniu upadłości  Celem zdyscyplinowania wierzycieli  ustawodawca wprowadził zryczałtowaną opłatę w tym zakresie w wysokości 15% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw (czyli 752 zł).
2. W przypadku ogłoszenia upadłości przedsiębiorcy, która posiada na utrzymaniu inne osoby (np. żonę, dzieci, rodziców), do masy upadłości (czyli po prostu likwidowanego bądź potrącanego przez syndyka majątku) nie wchodzić będzie ta część dochodu upadłego, która odpowiadać będzie iloczynowi liczby osób pozostających na utrzymaniu i 150% kwoty określonej w ustawie o pomocy społecznej(na ten moment jest to kwota 316,00 zł).
3. Sąd sprawujący nadzór nad postępowaniem, będzie mógł również określić jaka pozostała część dochodu upadłego przedsiębiorcy nie będzie wchodzić do masy upadłości. Będzie to robić mając na uwadze szczególne potrzeby upadłego i osób pozostających na jego utrzymaniu. Pod uwagę będzie brał tutaj ich stan zdrowia, potrzeby mieszkaniowe oraz możliwości ich zaspokojenia.
4. Sąd będzie mógł również wyłączyć określone przedmioty lub nieruchomości z masy upadłości. Stanie się tak przede wszystkim, gdy ich zbycie przez syndyka będzie trudne lub kosztowne.
5. Przedsiębiorca posiadający nieruchomość, w której zamieszkuje i nie ma możliwości innego zaspokajania swoich potrzeb mieszkaniowych otrzyma z sumy uzyskanej ze sprzedaży tej nieruchomości przez syndyka, kwotę odpowiadającą przeciętnemu czynszowi najmu podobnej nieruchomości za okres od 12 do 24 miesięcy. Kwota ta nie będzie wchodzić do masy upadłości i upadły będzie mógł ją samodzielnie rozporządzać.
6. Małżonek upadłego (także małżonek rozwiedziony) przedsiębiorcy będzie mógł w drodze powództwa lub zarzutu żądać ustalenia rozdzielności majątkowej z datą wsteczną. Będzie musiał jednak wykazać, że nie wiedział o podstawach do ogłoszenia upadłości zadłużonego małżonka.
7. Syndyk będzie mógł żądać zmiany orzeczenia lub umowy w zakresie obowiązku alimentacyjnego spoczywającego na upadłym przedsiębiorcy. W praktyce może się okazać, że są one w całości lub części (na skutek upływu czasu i usamodzielnienia się uprawnionych do alimentacji) bezzasadne. Zadaniem syndyka będzie ochrona wierzycieli w taki sposób, by na skutek dalszego trwania fikcyjnego obowiązku alimentacyjnego  nie doszło do ich pokrzywdzenia.
8. Ułatwieniem dla syndyka jest możliwość zlecenia poszukiwania majątku dłużnika komornikowi sądowemu, co umożliwi szybkie i efektywne ustalenia składników majątku upadłego z korzyścią dla wierzycieli.
9. Wierzyciele zyskają ochronę przed umorzeniem postępowania
   Do czasu wejścia  życie nowelizacji nie było przepisu pozwalającego na sporządzenie planu podziału w przypadku umorzenia postępowania upadłościowego. Mogło zatem dojść do kuriozalnej sytuacji w której dłużnik po zlicytowaniu mieszkania otrzymywał środki z jego sprzedaży po tym jak sam złożył wniosek o umorzenie postępowania upadłościowego. Rozwiązanie to było skrajnie krzywdzące dla wierzycieli. Wprowadzone zmiany będą skutecznie przeciwdziałać tego rodzaju nieuczciwym praktykom.
10. Najistotniejsza zmiana dotyczy ułatwienia możliwości umorzenia zobowiązań. W terminie trzydziestu dni od dnia obwieszczenia postanowienia o zakończeniu postępowania upadłościowego upadły przedsiębiorca będzie mógł złożyć wniosek o ustalenie planu spłaty wierzycieli i umorzenie pozostałej części zobowiązań, które nie zostały zaspokojone w postępowaniu upadłościowym. W tym samym terminie jeśli upadły wykaże, że nie jest trwale niezdolny do dokonywania spłat w ramach planu, będzie mógł złożyć wniosek o umorzenie zobowiązań bez jego ustalania. Jeśli niezdolność do spłaty nie będzie miała charakteru trwałego (np. przejściowe problemy ze zdrowiem) sąd będzie mógł zastosować, tzw. warunkowe umorzenie zobowiązań. Umorzenie nastąpi w tym przypadku pod warunkiem, że w ciągu 5 lat od wydania postanowienia, upadły ani żaden z jego wierzycieli nie wystąpi o ustalenie planu w związku z ustaniem przeszkody do spłaty. W okresie tych 5 lat na upadłego nałożony będzie obowiązek składania corocznych sprawozdań ze swojej sytuacji majątkowej i zawodowej.
11. Jedynie w dwóch przypadkach sąd będzie mógł oddalić wniosek o ustalenie planu spłaty bądź wniosek o umorzenie zobowiązań, a mianowicie wobec zaistnienia sytuacji w której upadły przedsiębiorca doprowadził do swojej niewypłacalności lub istotnie zwiększył jej stopień w sposób celowy, w szczególności poprzez trwonienie części składowych majątku oraz celowe nieregulowanie wymagalnych zobowiązań, lub w przypadku gdy w ciągu ostatnich 10 lat przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości w stosunku do upadłego prowadzono już postępowanie upadłościowe, w którym umorzono całość lub część zobowiązań. Jeżeli jednak upadły wykaże, iż zachodzą wobec niego przesłanki słuszności lub humanitarne, sąd nie oddali jego wniosku.
12. W postanowieniu o ustaleniu planu spłaty sąd będzie również ustalał, czy upadły doprowadził do swojej niewypłacalności lub istotnie zwiększył jej stopień umyślnie lub na skutek rażącego niedbalstwa. Ponadto będzie określać w jakim zakresie nie dłuższym niż 36 miesięcy będzie miał obowiązek  wykonywania planu.
13. Jeśli sąd ustali, że upadły przyczynił się do niewypłacalności plan spłaty będzie ustalany w przedziale od 36 do 84 miesięcy. Do tej pory przesłanka umyślności lub rażącego niedbalstwa zupełnie dyskwalifikowała możliwość umorzenia zobowiązań. Na podstawie nowych przepisów będzie ona jedynie wpływać na okres obowiązku wykonywania planu spłaty.

 
Nowelizację ustawy Prawo upadłościowe należy ocenić zdecydowanie pozytywnie, gdyż wprowadzone zmiany przyspieszają i usprawniają postępowanie upadłościowe poprzez odciążenie obciążonych sądów upadłościowych i aktywizację syndyków masy upadłości.
Jednocześnie czas i praktyka sądów pokażą czy liberalizacja przesłanek upadłości konsumenckiej pozwoli na osiągnięcie zakładanego efektu jednak skutek w postaci zrównania praw jednoosobowego przedsiębiorcy z tzw. „konsumentem” zasługuje na uznanie i przełoży się na łatwiejsze oddłużenie przedsiębiorców, szczególnie tych, którzy w prowadzonej działalności gospodarczej nie osiągnęli założonych celów pozostając z zobowiązania obciążającymi także ich majątek osobisty.