Skutki ogłoszenia upadłości

Ogłoszenie upadłości wywołuje szereg ważnych konsekwencji – nie tylko dla samego upadłego i jego majątku, ale również dla podejmowanych przez niego czynności prawnych czy toczących się w jego sprawie postępowań. Wszystkie te skutki zostały określone przez prawo upadłościowe. Najpierw skupimy się na tym, co dotyczy upadłego i majątku (te kwestie zostaną rozwinięte najszczegółowiej), potem przedstawimy pozostałe przypadki.

1. Skutki ogłoszenia upadłości odnoszące się do upadłego

Po ogłoszeniu upadłości upadły wraz ze swoim przedsiębiorstwem dalej występuje na rynku, z tym, że do nazwy firmy musi dodać oznaczenie W upadłości likwidacyjnej lub W upadłości układowej. Cały jego majątek przechodzi pod kontrolę syndyka lub nadzorcy sądowego, w związku z czym osoby te (podobnie jak sędzia-komisarz) mają prawo wymagać od upadłego określonego zachowania oraz nakładać na niego pewne ograniczenia.

Jeżeli ogłoszono upadłość z likwidacją majątku, upadły jest zobowiązany do tego, żeby wskazać i wydać syndykowi cały swój majątek oraz wszystkie dokumenty dotyczące jego działalności, majątku i rozliczeń. Ponadto upadły powinien udzielać wszelkich informacji odnośnie do majątku, jeżeli tylko poprosi o to sędzia-komisarz czy syndyk. Podobnie w przypadku ogłoszenia upadłości układowej: nadzorca sądowy powinien zapoznać się z przedsiębiorstwem upadłego i księgami rachunkowymi.

W wyjątkowej sytuacji sędzia-komisarz może nawet zastosować wobec upadłego grzywnę lub areszt. Środki przymusu można wykorzystać w przypadku ukrywania się upadłego, skrywania przez niego majątku, niewypełniania obowiązków czy przeszkadzania w ustaleniu masy upadłości.

Sędzia-komisarz ma też prawo zabronić upadłemu opuszczania terytorium Polski bez jego zgody.

2. Skutki ogłoszenia upadłości odnoszące się do majątku upadłego

Wraz z ogłoszeniem upadłości upadły traci możliwość zarządzania swoim majątkiem – w całości lub tylko częściowo. Jego majątek staje się masą upadłości przeznaczoną do zaspokojenia zobowiązań względem wierzycieli.

Utrata przez upadłego możliwości zarządzania majątkiem w całości lub części wiąże się z następującymi konsekwencjami:

• konieczność opuszczenia przez upadłego i jego bliskich mieszkania wchodzącego w skład masy upadłości w terminie wyznaczonym przez sędziego-komisarza;
• nieważność wszystkich czynności dotyczących mienia wchodzącego w skład masy upadłości;
• obowiązek uiszczenia świadczenia na rzecz masy upadłości, jeżeli zostało ono dokonane względem upadłego po ogłoszeniu upadłości, a upadły nie przekazał równowartości świadczenia do masy upadłości;
• brak możliwości obciążenia składników masy upadłości hipoteką i innymi zabezpieczeniami (chyba że wniosek o wpis hipoteki został złożony przynajmniej sześć miesięcy wcześniej niż wniosek o ogłoszenie upadłości).

3. Skutki ogłoszenia upadłości odnoszące się do spadków nabytych przez upadłego

Spadek, który został nabyty przez upadłego po ogłoszeniu upadłości, wchodzi w skład masy upadłości. Podobnie jest w przypadku uczynienia przez spadkodawcę zapisów na rzecz upadłego. Umowa zbycia spadku oraz wszelkie czynności rozporządzające spadkiem po ogłoszeniu upadłości są nieważne. Istnieją sytuacje, w których może dojść do wyłączenia spadku z masy upadłości na podstawie postanowienia wydawanego przez sędziego-komisarza (na które przysługuje zażalenie). Następuje to, kiedy:

• w skład spadku wchodzą wierzytelności i prawa wątpliwe co do istnienia lub możliwości ich wykonania;
• składniki majątkowe wchodzące w skład spadku są trudno zbywalne albo z innych przyczyn wejście spadku do masy upadłości nie byłoby korzystne dla postępowania upadłościowego.

Po wyłączeniu spadku spadkobierca jest zobowiązany do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku.

4. Skutki ogłoszenia upadłości odnoszące się do stosunków majątkowych małżeńskich upadłego
Do tych konsekwencji należy:

• rozdzielność majątkowa powstająca z dniem ogłoszenia upadłości;
• wejście wspólnego majątku do masy upadłości i brak możliwości jego podziału (małżonek może dochodzić należności w postępowaniu upadłościowym, zgłaszając sędziemu-komisarzowi wierzytelność);
• domniemanie, że majątek wspólny powstały w czasie prowadzenia  przez upadłego przedsiębiorstwa został nabyty ze środków pochodzących z tego przedsiębiorstwa;
• wyłączenie z masy upadłości przedmiotów, które służą wyłącznie małżonkowi upadłego do prowadzenia działalności gospodarczej lub zawodowej, choćby były objęte majątkową wspólnością małżeńską (nie dotyczy przedmiotów nabytych w ciągu dwóch lat przed zgłoszeniem wniosku o upadłość);
• bezskuteczność do masy upadłości rozdzielności majątkowej ustanowionej  nad podstawie orzeczenia sądu w ciągu roku przed zgłoszeniem wniosku o upadłość (chyba że pozew o rozdzielność majątkową został zgłoszony przynajmniej na dwa lata przed dniem zgłoszenia wniosku o upadłość); podobnie w przypadku rozwodu, separacji czy ubezwłasnowolnienia jednego z małżonków;
• skuteczność względem masy upadłości rozdzielności majątkowej ustanowionej umową majątkową pod warunkiem, że umowa została zwarta przynajmniej dwa lata przed dniem złożenia wniosku o upadłość.

5. Ogłoszenie upadłości a postępowania sądowe i administracyjne

Skutki ogłoszenia upadłości odnoszące się do postępowań różnią się w zależności od tego, czy mamy do czynienia z upadłością obejmującą likwidację majątku czy z upadłością z możliwością układu.

Upadłość z możliwością układu:

• postępowania sądowe i administracyjne – upadły może wszczynać sprawy sądowe i administracyjne o wierzytelności podlegające zgłoszeniu do masy upadłości; postępowania te odbywają się przy udziale nadzorcy lub zarządcy;
• postępowanie egzekucyjne – rozpoczęte przed ogłoszeniem upadłości zostaje zawieszone z mocy prawa z dniem ogłoszenia upadłości;
• postępowania toczące się przed sądem polubownym – z dniem ogłoszenia upadłości nie można wszcząć postępowania przed sądem polubownym, a toczące się postępowanie ulega umorzeniu.

Upadłość obejmująca likwidację majątku:

• postępowania sądowe i administracyjne – te dotyczące masy upadłości mogą być wszczęte i prowadzone wyłącznie przez syndyka lub przeciw niemu;
• postępowania egzekucyjne – postępowanie egzekucyjne rozpoczęte przed ogłoszeniem upadłości względem wierzytelności, która została zgłoszona do masy upadłości, zostaje zawieszone z mocy prawa z dniem ogłoszenia upadłości (po uprawomocnieniu postanowienia o upadłości postępowanie zostaje umorzone);
• postępowania przed sądem polubownym – z dniem ogłoszenia upadłości nie można wszcząć postępowania przed sądem polubownym, a toczące się postępowanie ulega umorzeniu.

6. Skutki ogłoszenia upadłości odnoszące się do zobowiązań upadłego

Na początek wyjaśnijmy, czym  jest zobowiązanie. Otóż jest to taki stosunek prawny, w którym jedna osoba może żądać od drugiej spełnienia pewnego świadczenia, a ta druga osoba powinna to świadczenie spełnić. Przed ogłoszeniem upadłości dłużnik mógł zaciągać różnego rodzaju zobowiązania. Ustawa reguluje, co dzieje się z nimi wraz z ogłoszeniem upadłości. Skutki będą inne w zależności od rodzaju postępowania upadłościowego (układowego czy obejmującego likwidację majątku). Jednak niezależnie od typu upadłości: nieważne stają się postanowienia umowy zastrzegające zmianę lub rozwiązanie stosunku prawnego na wypadek ogłoszenia upadłości; bezskuteczne wobec masy upadłości są postanowienia umowy, której stroną jest upadły, uniemożliwiające albo utrudniające osiągnięcie celu postępowania upadłościowego; umowa przeniesienia własności rzeczy, wierzytelności lub innego prawa zawarta w celu zabezpieczenia wierzytelności, przyjmująca formę pisemną z datą pewną (to znaczy poświadczoną urzędowo), jest skuteczna wobec masy upadłości.

A teraz omówimy krótko skutki odnośnie do zobowiązań upadłego w przypadku upadłości z możliwością zawarcia układu:

• upadły i zarządca nie mogą spełniać świadczeń wynikających z wierzytelności objętych układem (od dnia ogłoszenia upadłości do momentu uprawomocnienia się postanowienia);
• wierzyciel i upadły nie mogą wzajemnie potrącać swoich wierzytelności, jeżeli wierzyciel stał się dłużnikiem upadłego po ogłoszeniu upadłości lub jeśli będąc dłużnikiem upadłego, stał się po ogłoszeniu upadłości jego wierzycielem przez nabycie wierzytelności w drodze przelewu lub indosu (czyli pisemnego oświadczenia woli zbywcy, umieszczanego na papierze wartościowym na zlecenie, np. wekslu lub czeku o przeniesieniu na inną osobę własności dokumentu i wierzytelności, która z niego wynika)  wierzytelności – już po ogłoszeniu upadłości;
• potrącenia wzajemnych wierzytelności są możliwe, jeśli: 1. nabycie wierzytelności nastąpiło wskutek zapłaty długu, za który nabywca odpowiadał osobiście albo pewnymi przedmiotami majątkowymi, 2. jeżeli odpowiedzialność nabywcy za dług powstała przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości;
• w czasie trwania postępowania wynajmujący lub dzierżawiący nie może wypowiedzieć umowy najmu lub dzierżawy lokalu/nieruchomości, w których znajduje się przedsiębiorstwo upadłego – bez zgody rady wierzycieli (tak samo w przypadku umów leasingu, ubezpieczeń majątkowych, umów rachunku bankowego, umów poręczeń i gwarancji bankowych oraz akredytyw oraz umów obejmujących licencje udzielone upadłemu).

Pozostało wymienić jeszcze niektóre konsekwencje wobec zobowiązań upadłego powstałe w sytuacji ogłoszenia upadłości obejmującej likwidację majątku:

• zobowiązania pieniężne upadłego, których termin płatności jeszcze nie nastąpił, stają się wymagalne z dniem ogłoszenia upadłości, natomiast zobowiązania majątkowe niepieniężne zmieniają się z dniem ogłoszenia upadłości na zobowiązania pieniężne i z tym dniem stają się płatne, chociażby termin ich wykonania jeszcze nie nastąpił;
• po ogłoszeniu upadłości umowa pożyczki nie zostanie wykonana, jeśli przedmiot pożyczki nie został jeszcze wydany;
• umowa ajencyjna wygasa wraz z ogłoszeniem upadłości jednej ze stron;
• sprzedawca może żądać zwrotu rzeczy ruchomej wysłanej upadłemu bez otrzymania ceny, jeżeli rzecz ta nie została objęta przed ogłoszeniem upadłości przez upadłego lub przez osobę upoważnioną przez niego do rozporządzenia rzeczą.

Konsekwencje ogłoszenia upadłości co do zobowiązań upadłego reguluje ustawa o prawie upadłościowym (artykuły 83-118).