Bezskuteczność i zaskarżenie czynności upadłego

Nietrudno wyobrazić sobie sytuację, w której upadły w taki sposób zarządza swoim majątkiem – który może być w przyszłości masą upadłości przekazaną wierzycielom – że dochodzi do zmniejszenia jego wartości. Im mniej pieniędzy ma upadły, tym mniej trafi później do wierzycieli. Niewątpliwie, byłoby to dla nich krzywdzące. W sukurs ewentualnym poszkodowanym przybył ustawodawca, który zaproponował pojęcie bezskuteczności czynności. Bezskuteczność czynności w prawie upadłościowym oznacza, że podjęte przez upadłego działania nie wpływają na stan masy upadłości i w ogóle na cały proces upadłościowy. O tym, czy dana czynność jest bezskuteczna, decyduje prawo, sędzia-komisarz lub sąd. Według prawa za bezskuteczny wobec masy upadłościowej uznaje się przelew wierzytelności przyszłej, jeżeli powstanie ona po ogłoszeniu upadłości (poza sytuacją, w której umowa przelewu wierzytelności przyszłej została zawarta sześć miesięcy przed zgłoszeniem wniosku o upadłości konsumenckiej). Bezskuteczne są także wszystkie czynności prawne dokonane przez upadłego na rok przed zgłoszeniem wniosku o ogłoszenie bankructwa, które przyczyniły się do powstania rażącej dysproporcji między wartością świadczenia upadłego a wartością otrzymanego świadczenia. Prawo stanowi również, że bezskuteczne pozostaje też zabezpieczenie i spłata przez upadłego długu niewymagalnego na dwa miesiące przed złożeniem wniosku o ogłoszenie bankructwa (ten, kto otrzymał zabezpieczenie lub zapłatę, może ubiegać się o uznanie tych czynności za skuteczne, pod warunkiem że nie wiedział o istnieniu podstawy do ogłoszenia upadłości). Z kolei sędzia-komisarz za bezskuteczne czynności może przyjąć:

• czynności prawne odpłatne podjęte na sześć miesięcy przed zgłoszeniem wniosku o ogłoszenie bankructwa z osobami określonymi przez ustawę (artykuł 128 ustęp 1 i 3 prawa upadłościowego);
• wynagrodzenie za pracę pracownika upadłego lub osoby świadczącej usługi, związane z zarządzaniem przedsiębiorstwem, określone w umowie zawartej przed ogłoszeniem upadłości, jeżeli jest ono rażąco wyższe niż zwykle i nie jest uzasadnione nakładem pracy;
• wynagrodzenie reprezentanta upadłego za czas pracy po ogłoszeniu upadłości, jeżeli nie jest umotywowane nakładem pracy;
• świadczenia, które przysługują w ramach rozwiązania stosunku pracy lub umowy o usługi, związane z zarządzaniem przedsiębiorstwem;
• obciążenie majątku upadłego hipoteką, zastawem, zastawem rejestrowym lub hipoteką morską, jeżeli zostało ustanowione w ciągu roku przed zgłoszeniem wniosku o ogłoszenie upadłości, a upadły nie otrzymał w związku z tym żadnego świadczenia oraz jeśli upadły nie był osobistym dłużnikiem wierzyciela;
• obciążenie majątku upadłego hipoteką, zastawem, zastawem rejestrowym lub hipoteką morską, jeżeli zostało ustanowione w ciągu roku przed zgłoszeniem wniosku o ogłoszenie upadłości, upadły nie był osobistym dłużnikiem wierzyciela, a obciążenie rzeczowe zostało ustanowione zamiast świadczenia, które jest niewspółmiernie niskie do wartości udzielanego zabezpieczenia;
• obciążenie majątku upadłego hipoteką, zastawem, zastawem rejestrowym lub hipoteką morską, jeżeli zostało ustanowione w ciągu roku przed zgłoszeniem wniosku o ogłoszenie upadłości, upadły nie był osobistym dłużnikiem wierzyciela, bez względu na wysokość świadczenia otrzymanego przez upadłego, jeżeli obciążenia te zabezpieczają długi wymienionych w ustawie osób.

Ocena wszystkich innych – niewymienionych wyżej – czynności jest dokonywana na podstawie przepisów Kodeksu cywilnego o ochronie wierzycieli w razie niewypłacalności dłużnika (artykuły 527-534) oraz szczególnych zasad dotyczących stwierdzenie bezskuteczności tych czynności (artykuły 132-134 prawa upadłościowego). To, co pomniejszyło majątek przez czynność uznaną ostatecznie za bezskuteczną, zostaje przekazane do masy upadłości – w naturze lub w pieniądzach.